Sağlık Hizmetinde Yapay Zekâdan Yararlanmak (Yazı Dizisi 1)
Gelecekte sağlık iş gücüne ihtiyaç azalacak mı?
Sağlık hizmetinde etkinlik ve verimlilik analizlerinde dikkate alınan en önemli kriter, çalışma saatinde iş dışı yapılan faaliyetlere ayrılan süredir. Özellikle insani ihtiyaçların karşılanması amacıyla yemek yemek, tuvalete gitmek, çay-kahve içmek, dinlenmek, sosyal iletişimde bulunmak, çalışma saatleri içerisinde en sık yapılan kişisel işlerdir. Bir çalışan günde 8 saat çalışıyorsa, bu çalışma saatinin %16-18’ini (1 saat 16-26 dk gibi) bu faaliyetlere ayırması halinde, ancak çalışma zamanını etkin ve verimli kullanması söz konusu olabilmektedir. Tabi günlük çalışma saati 12 saat ve üzerinde ise, çalışanların dinlenme ihtiyaçları arttığından, aslında kuruma çok da yarar sağlamamaktadır (Ekici ve Gürkay 2016)*. Zaten bu nedenle başta Toyota şirketi* olmak üzere, İsveç’te hastane*ler günde 6 saat, haftada 30 saat çalışma şeklinde çalışma saatlerini organize etmektedirler.
Eğer kişisel ihtiyaçları karşılamak durumunda olmayan bir çalışanınız olsa, hatta bu çalışanınızı günde 16 saat, haftada 7 gün çalıştırabilseniz ne yapardınız? İşin yapılmasında maliyet ve verimlilik en üst düzeye ulaştığında, hastane yöneticileri finansal riski en az olana yatırım yapmayı tercih etmektedir genellikle. Her ne kadar maliyetli bile olsa, maliyet ve verimlilik boyutu da dikkate alındığında başa başnoktasına ulaşmak bile en az 3 ay sürmekte. Neden mi bahsediyorum? Sağlık hizmetinde yapay zekâ ve robotların kullanımından. 2012 yılında Quantum bilgisayarının gelişimi, 4. Endüstri devrimini başlatmıştır. Bu devrimden en fazla sağlık sektörünün yararlanacağı tahmin edilmektedir. Profesör Klaus Schwab*, dünyanın içinde bulunduğu 4. Endüstri devriminde fiziksel, dijital ve biyolojik alandaki çizgilerin kaybolduğu teknolojik gelişmelerin artacağından bahsetmektedir. Bu gelişim şimdiden sağlık hizmetini etkilemiş olmakla birlikte, gelecekte neler olabileceğini tahmin etmek çok da zor değildir.
Sağlık Hizmetinde Yapay Zekâ ve Robotlar
Bir hastanın hastanede yatmasının en önemli sebebi, hemşirelik hizmeti almasıdır. Doktoru günde bir iki kez gelip kendisini yerinde görüp tedavisini planlasa bile, hemşireler hastanın kanını alır, vital bulgularını düzenli aralıklarla ölçer, ilaçlarını zamanı geldiğinde hazırlayıp verir, hastanın sağlık durumunda herhangi bir anormallik fark ederse, doktoruna haber verir, gerekirse hasta bakım ve hijyen gereksinimlerini karşılar, hastalıklarıyla ilgili eğitim verir, psikolojik destek olur. Hemşirelerin hasta bakımı dışında da serviste yaptığı birçok iş bulunur. Gelen telefon aramalarının cevaplanması, eksik malzeme ve ilaçların tespit edilerek depodan istenmesi, malzemelerin depodan getirilmesi. Hatta hemşireler, servisle ilgili işlerle uğraştığından, bazen hastaların bakımına yeterince zaman ayıramadıklarından bahsederler. Bu nedenle hasta bakım kalitesi düşer, hata yapma olasılığı artar.
Robot TUG* 
Malzemeleri, ilaçları, çarşafları, yemekleri bir yerden başka bir yere taşıyan bu robot, bu güne kadar birçok hastanede kullanılmaya şimdiden başlandı. Hastane içinde koridorlardan kolayca geçerek, sisteme bağlanıp asansöre binip farklı katlara ve bölümlere rahatça gidebilmektedir. Tüm bunları yaparken çalışanların işlerini bölmeden, engellemeden yaptığı için verimliliği arttırmaktadır. Böylece hemşireler eksik malzeme, getir-görür takibi yapmaya daha az zaman ayırdıklarından, hastalarına daha fazla zaman ayırabilmektedirler. Hasta bakımına daha fazla zaman ayrılması da hasta güvenliğini ve memnuniyetini arttırmaktadır. TUG robot, günde 16 saat çalışmakta, 8 saat şarj edilmektedir. Maliyet etkinlik açısından konuyu ele aldığımızda, 300 yataklı bir hastane için robotun yaptığı işleri üç vardiya çalışan üç kişinin yaptığını varsaydığımızda (Dikkat! Günlük iki vardiya için iki kişi demiyorum, çalışanların etkin çalışma saatlerini, haftalık ve yıllık izinlerini eklemek gerekiyor. Maliyet açısından bence gece vardiyalarında (16-08) mutlaka çalışmalı!!!) yıllık bu üç kişiye ödediğimiz maaş+ SGK + vergi maliyetini hesaplamak yeterlidir. Bu robotun neden birçok hastanede kullanıldığı anlaşılıyor.
Pepper Robotlar, bir kamera yardımıyla insanların duygu durumlarını, insan sesini, cinsiyetini, çocuk olup olmadığını algılamakta ve 20 farklı dil konuşabilmektedir. Bu robotlar Belçika’ da yer alan Ostend ve Liege Hastanelerinde* deneme aşamasında olup özellikle resepsiyonda görevlendirilmişlerdir. Ziyaretçileri karşılamakta, onları hastane içinde gitmek istedikleri yere kadar götürmekte, sorularını cevaplamakta, hastanın yatacağı odaya, hastaneye oryantasyonu için gerekli bilgileri vermektedir. Fiyatı 300.000 Euros olup, Japonya ve Fransa’da bazı alışveriş merkezlerinde satılmaktadır.
NAO robotlar, 57 cm uzunlukta ve 1.600 Euros fiyatla satılmaktadır. Hastanelerde özellikle pediyatri ve geriatri servislerinde* hastaların rehabilitasyonunda, onları motive etmek için kullanılmaktadır. Hastalarla sohbet eden, onların sorularına cevap veren, esprileri anlayan, yeni şeyler öğrenebilen bu robotlar sosyal robotlardır.
Hemşireler, günlük işleriyle meşgulken hastalarının yanına gidip, nasıl olduklarını sorgulamaya zaman bulamayabilirler. SAM robotlar, bir serviste otonom olarak yönlerini bulup, hastaların odalarına düzenli aralıklarla tek tek giderek onların nasıl olduğunu sorgulayan robotlardır. Ayrıca düşme riski olan hastalara gerekli eğitimleri verirken, düşme riski açısından hastanın bulunduğu çevreyi kontrol etmektedir. Gerektiğinde video konferans ortamı yaratıp doktor veya hemşire ile hastanın yüz yüze konuşmasını sağlamaktadır.
IV Robots RIVA* ve Intellifill IV*
Türkiye dâhil, dünyada birçok hastanede IV robotlar*, IV ilaçları, perfüzyonları doğru dozda ve güvenli bir şekilde hazırlamak amacıyla kullanılmaktadır. Böylece ölümcül olabilecek insan hatalarını en aza indirirken, hasta güvenliğini ve ilaç kullanımında maliyet etkinliğini arttırmaktadır.
Eczane Otomasyonu* (İlaçların Order dan Hastaya Gönderilmesi)
Hastanın hekim tarafından ilaç istemi otomasyon sistemine yapıldıktan sonra, ilaçların uygun dozda ve uygun şekilde hazırlanıp, paketlenip hazırlanmasına yönelik, personel gerektirmeyen çeşitli eczane otomasyonları* geliştirilmiştir.